15 NZSw01_23 Kalendarium pod znakiem trójki

Przypominamy najważniejsze wydarzenia z lat kończących się cyfrą „3”

Kalendarium pod znakiem trójki

Już po raz ósmy naszą „Lekcję historii” zaczynamy od kalendarium na dany rok. Tym razem przyglądamy się najważniejszym wydarzeniom, które miały miejsce w latach kończących się trójką. 

Na początek najstarsza z dat związanych z Zabrzem – 25 marca 1243 r. po raz pierwszy pojawiła się nazwa wsi Biskupice koło Bytomia. W dokumencie datowanym na ten dzień  księżna kaliska Viola zwolniła ich mieszkańców z ciężarów na rzecz dworu książęcego. Na kolejne wydarzenie przyszło nam czekać 500 lat. Po zdobyciu większości Śląska przez Prusy, w 1743 r. wprowadzono na tym terenie nowy podział administracyjny. W skład nowo utworzonego powiatu bytomskiego weszły: Biskupice, Makoszowy, Mikulczyce, Rokitnica, Zaborze i Zabrze wraz z istniejącymi w tym czasie koloniami i przysiółkami. W powiecie toszeckim znalazły się Grzybowice, które do powiatu bytomskiego włączono w 1818 r. Więcej wartych odnotowania wydarzeń miało miejsce w następnych stuleciach. Nowy folwark założony koło Stolarzowic przez Donnersmarcków ze Świerklańca otrzymał 6 sierpnia 1853 r. nazwę „Helene”. To na jego gruntach w połowie grudnia 1929 r. poświęcono osiedle „Helenenhof”, które dało początek dzisiejszej dzielnicy Helenka. 31 sierpnia 1853 r. Adolf Deichsel założył przy obecnej ul. K. Miarki warsztat powroźniczy, który po przeniesieniu na parcelę położoną przy obecnej ul. Armii Krajowej rozrósł się w dużą fabrykę produkującą drut i liny – starsi zabrzanie znają ją z okresu powojennego pod nazwą „Linodrut”. Dziesięć lat później, w 1863 r., Albert Borsig rozpoczął w Biskupicach budowę najstarszego zabrzańskiego osiedla patronackiego. Było ono przeznaczone dla pracowników zakładów „Borsigwerk” – huty i kopalni „Jadwiga”. 130 lat po utworzeniu powiatu bytomskiego został on podzielony na cztery mniejsze. 27 marca 1873 r. król Prus Wilhelm I wydał odpowiednią ustawę, a jednym z nowych powiatów został powiat zabrski, w skład którego wchodziło 16 gmin: Bielszowice, Biskupice, Bujaków, Chudów, Dorota, Kończyce, Maciejów, Makoszowy, Małe Zabrze, Paniowy, Paniówki, Ruda, Sośnica, Stare Zabrze i Zaborze oraz 11 samodzielnych obszarów dworskich. Powiat ten przetrwał do 31 grudnia 1926 r. Z kolei 2 kwietnia 1873 r., po dwóch latach budowy, poświęcono zabrzańską synagogę zaprojektowaną przez Josepha Kreisa. Tak jak i większość synagog w Niemczech, została spalona w tzw. Noc Kryształową z 9/10 listopada 1938 r. W tym samym 1873 r. kolejna grupa wyznaniowa doczekała się samodzielnej jednostki organizacyjnej. Na czele parafii ewangelickiej utworzonej 1 czerwca i obejmującej swoim zasięgiem Małe i Stare Zabrze, Dorotę, Zaborze wraz z Porębą, Maciejów, Sośnicę, Biskupice z Borsigwerkiem oraz leżące w powiecie tarnogórskim Mikulczyce stanął pastor Gustav Adolf Kuhn. W tychże Mikulczycach 1 października 1873 r. utworzono agencję pocztową zlokalizowaną w ówczesnej restauracji Alberta Panofskiego. Tylko jedno, za to ważne wydarzenie, miało miejsce w 1883 r. – 16 marca założono „Freiwilliger Feuer-Lösch- und Rettungsverein Zabrze” czyli ochotniczą straż pożarną. Dziesięć lat później, 21grudnia 1893 r., w browarze „Bürgerliches Brauhaus”, wybudowanym przez Paula Sauera w Starym Zabrzu przy obecnej ul. ks. K. Damrota, rozpoczęto warzenie piwa zwykłego i dubeltowego. 15 listopada 1903 r. oddana została do użytku pierwsza w Zabrzu hala gimnastyczna. Spółka akcyjna Donnersmarckhütte wybudowała ją w należącym do niej Parku Hutniczym. Ta sama spółka rozpoczęła w tymże 1903 r. budowę osiedla patronackiego na Zandce – było to pięć pierwszych domów dla robotników postawionych przy obecnej ul. Krakusa. Z kolei w Zaborzu, 17 grudnia 1903 r., poświęcono nowy ratusz gminny wybudowany przy obecnej ul. Wolności 442. 20 września 1913 r. w domu Bruno Herzberga wybudowanym przy pl. Dworcowym 3 otwarto „Café Metropol” – kawiarnię z salą bilardową i cukiernię. W następnych latach miejsce to znane było jako „Haus Metropol”. 1 listopada 1913 r. erygowano w Rokitnicy parafię pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Choć Górny Śląsk podzielono pomiędzy Polskę i Niemcy jeszcze w październiku 1921 r., a oba państwa objęły w posiadania przyznane im tereny w czerwcu i lipcu 1922 r., to dopiero w czerwcu 1923 r. zadecydowano o losach kopalni „Delbrückschächte” (późniejszej KWK „Makoszowy”). Międzynarodowa komisja arbitrażowa przyznała ją ostatecznie Niemcom i 14 czerwca przyłączono kopalnię do Zabrza. W sierpniu na terenie obecnego Zabrza powstały dwie polskie szkoły mniejszościowe: 14 sierpnia w Mikulczycach w budynku szkoły powszechnej przy obecnej ul. S. Ogórka; 28 sierpnia w Zaborzu w budynku szkoły powszechnej przy obecnej ul. W. Karczewskiego. Ta pierwsza działała do 1 września 1939 r., tą drugą zamknięto w końcu maja 1935 r. z powodu braku uczniów. 28 października 1923 r. kardynał Adolf Bertram dokonał konsekracji kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa wybudowanego w Rokitnicy w 1912 r. wg projektu drezdeńskiego architekta prof. Ernsta Kühna. Z dniem 1 grudnia 1923 r. Zabrze doczekało się w końcu nadburmistrza – tego dnia swoje urzędowanie rozpoczął Kurt Jeenel, wybrany na to stanowisko 13 listopada. Dojście do władzy NSDAP w Niemczech pod koniec stycznia 1933 r. doprowadziło do kolejnej zmiany na stanowisku nadburmistrza w Zabrzu – 3 kwietnia socjaldemokratę Juliusa Franza zastąpił nazista Max Fillusch. Nie tylko w polityce działo się dużo tego roku w Zabrzu. 15 czerwca poświęcono kąpielisko wybudowane przy obecnej ul. Bytomskiej przez najstarszą zabrzańską organizację sportową „Alter Turnverein 1862”. 27 czerwca miejski radca budowlany dr Karl Breuer opracował projekt przebudowy zabrzańskiego „City” przewidujący wyburzenie kilku budynków przy obecnych ul. Wolności i Dworcowej, wytyczenie w tym miejscu reprezentacyjnego placu i otoczenie go pięcioma nowymi gmachami. W ten sposób powstał Peter-Paul-Platz czyli dzisiejszy pl. Wolności. 6 września w Mikulczycach odsłonięto pomnik ku czci 376 mieszkańców gminy Mikulczyce poległych w I wojnie światowej. Pomnik zaprojektował rzeźbiarz Wilhelm Leo Kraus z Norymbergii. Dwa dni później, 8 września poświęcono uroczyście gmach policji wybudowany na rogu obecnych ul. 1 Maja i gen. Ch. De Gaulle’a wg projektu budowniczego rejencyjnego Ericha Böddigera. Był to największy budynek przedwojennego Zabrza – jego skrzydło południowe ma 101,5 m, a skrzydło wschodnie 58,5 m długości. 17 września w Mikulczycach kardynał A. Bertram konsekrował kościół św. Teresy od Dzieciątka Jezus wybudowany wg projektu bytomskiego architekta Theodora Ehla. Tego samego dnia w sąsiedniej Rokitnicy poświęcono „Las Bohaterów” dedykowany mieszkańcom gminy Rokitnica poległym podczas I wojny światowej. Autorem tego projektu był powiatowy architekt ogrodów Paul Hasler. W 1933 r. zaczęto budowę trzech osiedli: „Kleingartensiedlung West” pomiędzy obecnymi ul. F.D. Roosevelta i Dożynkową; „Siedlung Küsteracker” pomiędzy obecnymi ul. W. Łukasińskiego i Lubelską, cmentarzem parafii św. Anny i linią kolejową Gliwice-Poręba; przy obecnych ul. F. Prężyny i P. Maszyńskiego w Maciejowie. Powstały w Zabrzu w 1947 r. oddział montażowo-izolacyjny Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego przekształcił się z dniem 1 stycznia 1953 r. w samodzielne Przedsiębiorstwo Robót Termoizolacyjnych „Termoizolacja”. 22 maja 1963 r. ukazało się „Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie zmiany granic Ruda Śląska i Zabrze w województwie katowickim”. Zgodnie z nim z dniem 30 czerwca z obszaru Zabrza przekazano Rudzie Śląskiej 122 ha gruntów położonych na granicy Biskupic i Zaborza. W większości były to tereny włączone z Rudy do Biskupic i Zaborza w 1922 r. Po tej zmianie powierzchnia Zabrza zmniejszyła się do 8013 ha. Rozgrywki ligowe 1962/1963 drużyna piłki nożnej Górnik Zabrze zakończyła na I miejscu, zdobywając tym samym po raz czwarty tytuł mistrza Polski. 

Kolejne wydarzenia miały miejsce już w XXI wieku. 15 października 2003 r. otwarto Centrum Handlowe „Platan” wybudowane na terenie powstałym po wyburzeniu części hal produkcyjnych Huty „Zabrze”. W listopadzie tegoż roku rozpoczęto przy ul. Jodłowej budowę osiedla dla mieszkańców domów, które wyburzano pod Drogową Trasę Średnicową. 10 stycznia 2013 r. podpisano umowę w sprawie połączenia się z dniem 2 kwietnia Muzeum Górnictwa Węglowego i Zabytkowej Kopalni Węgla Kamiennego Guido. 18 marca 2013 r. Rada Miasta przyjęła uchwałę o nadaniu prof. Jerzemu Buzkowi tytułu Honorowego Obywatela Zabrza. Tergo samego dnia zmarł w Akwizgranie rzeźbiarz Heinz Tobolla, Honorowy Obywatel Zabrza od 2 lipca 2007 r. 12 maja 2013 r. w nowo budowanym na Zandce kościele Ducha Świętego odprawiona został pierwsza msza św. Niecały tydzień później, 17 maja, otwarto Galerię Zabrze wybudowaną przy ul. Wolności 273. Z dniem 16 lipca 2013 r. klub piłki ręcznej NMC Powen Zabrze zmienił nazwę na Górnik Zabrze. Rok 2013 zakończyło erygowanie na Osiedlu Młodego Górnika parafii katolickiej pw. św. Barbary, co nastąpiło 8 grudnia.

Piotr Hnatyszyn- Muzeum Miejskie w Zabrzu