Przypominamy najważniejsze wydarzenia z lat kończących się cyfrą „4”

Kalendarium pod znakiem czwórki

Tradycyjnie już „Lekcję historii” zaczynamy od kalendarium na dany rok. Tym razem przyglądamy się najważniejszym wydarzeniom, które miały miejsce w latach kończących się

czwórką.

W dokumencie biskupa wrocławskiego Przecława z Pogorzeli wydanym w 1354 r. po raz pierwszy pojawiła się informacja o istniejącym w Zabrzu kościele pw. św. Andrzeja Apostoła. Ta drewniana świątynia spłonęła w XVI w. Od 1769 r. właścicielem Zabrza był Mathias von Wilczek, który wziął udział w akcji kolonizacyjnej Górnego Śląska, zakładając w swoich włościach łącznie siedem kolonii. Dwie pierwsze z nich powstały w 1774 r.: Pawłów Dolny (Nieder Paulsdorf) nazwany tak na cześć syna i Dorota (Dorotheendorf) nazwana na cześć żony.

Aby rozwiązać problem związany z dostawami węgla, koksu i surówki żelaza do swoich zakładów działających w Berlinie, August Borsig kupił w 1854 r. w Biskupicach działkę o powierzchni 14 ha i młyn wodny. Wydzierżawił również na 50 lat pola górnicze Gute Hedwig, Hedwigs-Wunsch i Bertha-Wunsch. Zmarł krótko potem, 7 lipca 1854 r. w Berlinie z powodu udaru mózgu.

Kilka ważnych wydarzeń miało miejsce w 1874 r. Już 2 stycznia ukazał się pierwszy numer powiatowej gazety urzędowej „Zabrzer Kreis-Blatt” (Zabrski Orędownik Powiatowy). Wydawana ona była do końca istnienia powiatu zabrskiego, czyli do grudnia 1926 r. W lipcu 1874 r. fiskus górniczy utworzył Kolonię D, przyłączoną administracyjnie do gminy Dorota. Domy wybudowano na terenie rozciągającym się pomiędzy ówczesną linią kolejową Gliwice–Poręba oraz obecnymi ulicami J. Chojnickiego, 3 Maja i M. Rataja. 1 października 1874 r. wprowadzono w Prusach świecką rejestrację stanu cywilnego, która miała się odbywać w nowo powstałych urzędach stanu cywilnego (Standesamt). Na terenie obecnego Zabrza powstało w tym dniu sześć takich urzędów: w Biskupicach, Makoszowach (obejmował również Maciejów), Małym Zabrzu (obejmował również Dorotę), Mikulczycach (obejmował również Grzybowice), Starym Zabrzu, Zaborzu. Mieszkańcy Kończyc i Pawłowa podlegali urzędowi w Bielszowicach, zaś mieszkańcy Rokitnicy – urzędowi w Miechowicach. Z kolei 25 października tegoż roku poświęcono ewangelicki kościół Pokoju, wybudowany przez mistrza murarskiego Wilhelma Silbera wg projektu budowniczego rejencyjnego Kronenberga z Opola.

Dziesięć lat później, 1 kwietnia 1884 r. w siedzibie zabrzańskiego starostwa rozpoczęła działalność Powiatowa Kasa Oszczędności (Kreis-Sparkasse). Po likwidacji powiatu zabrskiego przekształciła się w Miejską Kasę Oszczędności (Stadtsparkasse), a w 1945 r. w Komunalną Kasę Oszczędności Miasta Zabrza istniejącą do listopada 1948 r. W Zaborzu, oprócz kopalń powstawały również koksownie. Jedną z nich, koksownię Poremba, wybudowaną przez Fritza von Friedlaender-Fulda na terenie Pola Wschodniego kopalni Królowa Luiza, uruchomiono 16 czerwca 1884 r. Była to w tym czasie najnowocześniejsza koksownia na Górnym Śląsku.

***

Również w 1894 r. miało miejsce kilka wydarzeń wartych odnotowania. Z dniem 1 stycznia 1894 r. przy klasztorze pw. Najświętszej Maryi Panny w Zabrzu otwarto sierociniec dla dzieci w wieku od 3 do 16 lat, prowadzony przez Siostry Miłosierdzia św. Karola Boromeusza. W konsekwencji tragicznych wydarzeń, które miały w nim miejsce, zamknięty został 30 czerwca 2016 r. W kwietniu 1894 r. zaczęła działalność brykietownia wybudowana na rogu obecnych ul. Wolności i J. Rymera przez berlińską firmę Handelsgesellschaft Caesar Wollheim. Ostatnie brykiety powstały w niej w 1973 r. Na budowanej od 1893 r. linii tramwajowej z Gliwic do Piekar kolejne odcinki oddawano sukcesyjnie. Pierwszy z nich, Gliwice–Zabrze uruchomiono 26 sierpnia 1894 r., a 30 grudnia można już było dojechać przez Zaborze i Królewską Hutę do Bytomia. Cztery lata później napęd parowy zastąpiono trakcją elektryczną. W listopadzie 1894 r. rozpoczęła się nauka w nowo założonej szkole zawodowej Huty Donnersmarck. Pierwszych 32 uczniów kształciło się w pomieszczeniach oddziału wielkich pieców tejże huty, a na początku XX w. wybudowano siedzibę szkoły przy obecnej ul. Park Hutniczy 2.

1 lutego 1904 r. oddano do użytku odcinek Sośnica–Bielszowice na budowanej w tym czasie linii kolejowej Gliwice–Ligota–Katowice. Na odcinku tym otwarto przystanek kolejowy w Makoszowach. Również w lutym 1904 r. oddano do użytku pierwszą w Zabrzu pływalnię krytą wybudowaną przez Hutę Donnersmarck w Parku Hutniczym. Znajdował się w niej basen o wymiarach 16,2 na 8,5 m i głębokości od 80 do 180 cm oraz kabiny-przebieralnie zainstalowane na balkonie na wysokości pierwszego piętra. Ówczesne przepisy nie przewidywały korzystania z basenu przez kobiety i mężczyzn w tym samym czasie. W leżącej w powiecie bytomskim Rokitnicy wybudowano Powiatowy Dom Inwalidów (Kreisinvaliden Haus) obsługujący rekonwalescentów z tegoż powiatu. Autorami projektu byli architekci Emil i Georg Zillmannowie z Charlottenburga. Mogący pomieścić 130 pacjentów budynek poświęcono 16 czerwca 1904 r. Od 1948 r. służy on Śląskiemu Uniwersytetowi Medycznemu. Z kolei latem 1904 r. zasiedlono pięć pierwszych domów wybudowanych dla robotników spółki akcyjnej Huta Donnersmarck przy obecnej ul. Krakusa 10 do 18. Na budowanym w l. 1903–1922 osiedlu postawiono łącznie 38 domów dla robotników, dziewięć dla urzędników, a także remizę z mieszkaniami dla strażaków i przedszkole.

W 1904 r. otwarto w Zabrzu Stern-Apotheke (Aptekę pod Gwiazdą), na prowadzenie której Franz Urban koncesję uzyskał 9 sierpnia tegoż roku. Apteka zlokalizowana była w kamienicy przy obecnej ul. Wolności 248, znajdującej się na rogu z ul. P. Dubiela.

Przełom 1914/1915 r. przyniósł decyzje w sprawie zmiany nazwy Zabrza. Najpierw 3 grudnia 1914 r. Rada Gminy przyjęła wniosek o zmianie nazwy gminy i powiatu Zabrze na Hindenburg O.-S., a następnie 21 lutego 1915 r. cesarz Wilhelm II zezwolił na tę zmianę.

Pierwsza wojna światowa, początkowo nazywana Wielką Wojną przyniosła miliony ofiar po obu stronach konfliktu. Po jej zakończeniu, w wielu krajach zaczęto stawiać pomniki poświęcone żołnierzom w niej poległym. Jeden z nich, dedykowany mieszkańcom gminy Biskupice-Borsigwerk odsłonięto 14 września 1924 r. Aż do 1945 r. stał on na niewielkim placu przy zbiegu obecnych ul. Bytomskiej i św. Jana.

***

O wiele więcej wydarzeń miało miejsce w 1934 r. Najpierw, 17 czerwca otwarto basen kąpielowy wybudowany w Rokitnicy na terenie dawnych stawów dworskich przy obecnej ul. Krakowskiej. Linię tramwajową łączącą Zabrze z Mikulczycami projektowano jeszcze przed I wojną światową. Ostatecznie pierwsze tramwaje na trasie z ul. Dworcowej do Mikulczyc przejechały 4 lipca 1934 r. Kolejny obiekt infrastruktury sportowej oddano w Zabrzu 2 września 1934 r. Był to stadion sportowy wybudowany przy obecnej ul. F.D. Roosevelta, składający się z boiska, pięciotorowej bieżni, skoczni w dal, wzwyż i o tyczce, oraz stanowisk do pchnięcia kulą, rzutu dyskiem i młotem. Ostatnie dwa wydarzenia z tegoż roku związane są z zabudową południowej pierzei nowo powstałego Peter-Paul-Platz czyli obecnego pl. Wolności. 22 września otwarto kino „Lichtburg” (późniejsze „Marzenie”) wybudowane wciągu 15 tygodni wg projektu architekta Alfreda Götscha z Wrocławia. Wyposażono je w sceną, orkiestron, widownię dla tysiąca widzów oraz nowoczesny aparat projekcyjny Zeiss-Ikon Nr. 7. Niecałe trzy miesiące później, 17 grudnia otwarto siedzibę Stadtsparkasse urządzoną w budynku powstałym na sąsiedniej posesji.

Dwadzieścia lat później, 17 lipca 1954 r. do Rokitnicy włączono osiedle Helenka, będące dotychczas częścią gromady Stolarzowice w powiecie tarnogórskim. Była to ostatni duży teren, o który powiększyło sia nasze miasto. Po kolejnych dwudziestu latach, zabrzański przemysł spożywczy doczekał się nowego zakładu. Nowa mleczarnia wybudowana w Zabrzu-Mikulczycach przez Okręgową Spółdzielnię Mleczarską uruchomiona została 14 lutego 1974 r.

Trzydzieści lat temu, w marcu 1994 r. ukazał się pierwszy numer miesięcznika, w którym czytacie Państwo ten artykuł. „Nasze Zabrze Samorządowe” wydawane jest na zlecenie władz Zabrza.

Ostatnim rokiem, który należy ująć w naszym kalendarium, jest rok 2014. Trzeci z wymienianych w tym artykule basenów, to wybudowany na Osiedlu  M. Kopernika kompleks sportowo-rekreacyjny „Aquarius KOPERNIK” otwarty 6 lutego. Tydzień później, 13 lutego, w budynku dawnego „Supersamu” przy ul. Powstańców Śląskich 3 otwarto siedzibę Muzeum Miejskiego w Zabrzu. Z kolei 8 sierpnia oddano do użytku drugą część zabrzańskiego odcinka Drogowej Trasy Średnicowej – od centrum miasta do granicy z Gliwicami. Ostatnim wartym zauważenia wydarzeniem było otwarcie 28 października 2014 r. Centrum Zdrowia Kobiety i Dziecka im. prof. Wojciecha Starzewskiego, wybudowanego na terenie Szpitala Miejskiego w Zabrzu-Biskupicach.

Piotr Hnatyszyn- Muzeum Miejskie w Zabrzu

Powiatowy Dom Inwalidów w Rokitnicy (ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Zabrzu)